Với kiến trúc sư sinh ra ở Nigeria Mariam Kamara, Rolex Mentor và Protégé Arts Initiative 2018 đã mang đến cho cô một cơ hội to lớn. Chương trình kéo dài hai năm, kết hợp những tài năng sáng tạo mới nổi với các bậc thầy trong lĩnh vực của họ, đã giúp cô làm việc dưới sự hướng dẫn của kiến trúc sư người Anh gốc Ghana David Adjaye, và cho phép cô thực hiện ước mơ thiết kế một trung tâm nghệ thuật ở thủ đô Niamey của Nigeria. Nhưng nó cũng cho cô thấy những nhà phê bình dữ dội và thẳng thắn nhất của mình: một nhóm học sinh trung học.
Mặc dù quốc gia Tây Phi này là một trong những quốc gia trẻ nhất thế giới, tỷ lệ biết đọc biết viết thấp, vì vậy Kamara, người sáng lập thực hành thiết kế bền vững Atelier Masomi vào năm 2014, cảm thấy cần phải tạo ra một trung tâm đáp ứng nhu cầu của họ.
“Điều tôi có đặc quyền phải làm là thực sự cho phép (các sinh viên) hướng dẫn những gì dự án này hình thành,” cô nói qua điện thoại. “Vì vậy, trước khi Rolex nhìn thấy nó, tôi đã trải qua nhiệm vụ khó khăn hơn là cho họ xem. Tôi lo lắng vì tôi muốn chắc chắn rằng những điều chúng ta nói là đã tìm thấy thiết kế của họ.”
Một nghệ sĩ vẽ lại Trung tâm văn hóa Niamey được thiết kế bởi Mariam Kamara
Các sinh viên nói với cô rằng họ muốn có một nơi để đọc và tham gia vào nghệ thuật phản ánh bản sắc người Nigeria, đồng thời nhìn về tương lai của họ. Để đáp ứng yêu cầu đó, Kamara tiết lộ kế hoạch của mình cho một trung tâm nghệ thuật cũng là nơi có khán phòng, phòng trưng bày và thư viện công cộng đầu tiên của thành phố vào năm ngoái. Sau khi hoàn thành (xây dựng bắt đầu vào mùa hè này), Trung tâm văn hóa Niamey sẽ là nơi học tập, sáng tạo và xây dựng cộng đồng.
Kiến trúc sư Mariam Kamara thành lập thực hành thiết kế bền vững Atelier Masomi vào năm 2014
Giống như các dự án trước đây của cô trong thành phố, trung tâm văn hóa sẽ được xây dựng bằng gạch đất ép – một vật liệu thoáng khí đáp ứng với khí hậu sa mạc của Nigeria và phản ánh kiến trúc bản địa địa phương. Thiết kế bao gồm bốn tòa tháp cong 155 feet không chỉ giúp làm mát nội thất của tòa nhà chính bằng cách tạo điều kiện thông gió tự nhiên, mà còn tạo ra các sân và lối đi công cộng có bóng râm để tất cả mọi người có thể tới gần.
“Tôi biết có những người không cảm thấy họ có thể đi vào công trình xây dựng lớn này bởi vì nó rất đáng sợ. Vì vậy, tôi đã hỏi ý nghĩa của việc tạo không gian cho mọi người”, cô nói. “Câu trả lời của tôi là nó không thể chỉ là một tòa nhà lớn … Tôi quan tâm đến một cấu trúc mà bạn có thể có một lối đi dạo nằm bên trong không gian mà không cần phải vào hẳn bên trong.”
Vị trí của trung tâm dọc theo một thung lũng – giữa khu vực thuộc địa của Pháp trong thành phố, nơi người giàu cư trú và bên cạnh nơi kém phát triển – cũng rất đáng chú ý. Kamara hy vọng trung tâm sẽ khuyến khích các nhóm xã hội khác nhau đến với nhau.
Kamara rời Nigeria để theo học đại học ở Hoa Kỳ vào năm 1997. Ban đầu đủ điều kiện là một nhà khoa học máy tính, ở tuổi 30, cô quyết định theo đuổi đam mê kiến trúc và đào tạo lại tại Đại học Washington.
Khu phức hợp tôn giáo và thế tục Hikara của Kamara ở Dandaji, Nigeria, đã được hoàn thành vào năm 2018.
Mặc dù Kamara hiện đang phân chia thời gian giữa Nigeria và Providence, Rhode Island, nhưng đó là những dự án của cô ở quê nhà, pha trộn những ảnh hưởng đương đại và truyền thống, điều đã mang lại cho cô nhiều giải thưởng, bao gồm cả giải thưởng Prince Claus danh giá năm ngoái.
Thiết kế của cô cho một khu chợ ở ngôi làng hẻo lánh Dandaji, bao gồm những tán cây kim loại tái chế đầy màu sắc bao quanh một trục cây thiêng liêng, đã trở thành không gian quan trọng cho các nhà cung cấp trong khu vực để giao dịch. Và Hikma, khu phức hợp tôn giáo và thế tục mà cô thiết kế cho cùng một ngôi làng vào năm 2018. Có thể thấy, Kamara đã biến một nhà thờ Hồi giáo Hausa vô chủ thành một thư viện với sự giúp đỡ của các thợ xây Adobe, người ban đầu xây dựng nó, và tạo ra một nhà thờ Hồi giáo mới, lớn hơn cùng với nó từ các vật liệu nguồn gốc trong bán kính ba dặm. Dự án được thực hiện với sự hợp tác của kiến trúc sư người Iran Yasaman Esmaili, người mà cô đồng sáng lập tập thể united4design toàn cầu vào năm 2013. Hai người cũng đồng thiết kế dự án nhà ở giá rẻ Niamey 2000 vào năm 2016.
Sự trang nhã của Maurice Ascani
Kamara cho biết những hạn chế khi làm việc tại một quốc gia có quá ít tài nguyên đã buộc cô phải trau dồi phương pháp của mình. “Có một cái gì đó tri phối sự khan hiếm. Nó làm rõ suy nghĩ của bạn. Nó thực sự làm về không gian hơn là về âm thành chuông và còi.”
“Bạn không thể chê bai một không gian tồi tệ khi bạn không có quyền tiếp cận vào những thứ lấp lánh”, cô tiếp tục. “Điều đó quan tâm nhiều hơn về những gì không gian đang làm và cách nó mang mọi người lại với nhau. Nó cũng cho tôi biết kiến trúc là gì.”
Cô cảm thấy điều này đặc biệt quan trọng tại thời điểm xây dựng đã trở thành một đóng góp đáng kể cho ô nhiễm ở các thành phố lớn. “Không thể bỏ qua tất cả các vấn đề liên quan đến khí hậu,” cô nói. “Chúng ta cần tìm hiểu xem tiến trình sẽ như thế nào khi không được khai thác và nhận ra những sai lầm của chúng ta về xây dựng, cạn kiệt vật liệu và tài nguyên. Bây giờ Châu Á, Nam Mỹ và Châu Phi có thể là những người tiên phong. Còn với tôi, điều đó có nghĩa đây mới thực sự là cơ hội đóng góp”
Kiều Trang lược dịch